Algemeen
Eeuwenlang werd er stof getransporteerd van het Chinese Xian naar het Turkse Constantinopel. De karavanen doorkruisten Centraal-Azië door de droge woestijnen en hoge bergen. Dit rijke verleden en de ontwikkelingen die Turkmenistan heeft meegemaakt na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, zijn de basis van een indrukwekkende reis door dit land. Het land heeft waarschijnlijk ’s werelds grootste gasvoorraad en daarnaast heeft het land goed verdiend tijdens het bewind van de voormalige president Turkmenbashi. Dit zult u ook terugvinden tijdens de reis: ruïnes die stammen uit de zijderoute en vermeld staan op de UNESCO Werelderfgoedlijst, de prachtige vallei van Yangikala, de bijzondere marmeren hoofdstad Ashgabat en de gaskrater Darwaza, maken van dit land een unieke bestemming.
Ligging
Turkmenistan ligt in Centraal Azië en was vroeger een belangrijk knooppunt op de handelsroutes tussen oost en west. Het land beslaat een oppervlakte van 488.100 km2 (vergelijkbaar met Groot-Brittannië & Spanje) en bestaat voor het grootste deel uit de Karakum woestijn, letterlijk vertaald ‘zwart zand’ woestijn. Het land is relatief vlak met uitzonderingen aan de grens met Iran waar het Kopetdag gebergte ligt en het Karabilplateau aan de grens met Afghanistan. Het land grenst in het westen aan de Kaspische Zee, in het noorden aan Kazachstan en Oezbekistan, in het oosten aan Afghanistan en in het zuiden aan Iran. De stad Turkmenbashi aan de Kaspische Zee is de belangrijkste havenstad van het land en hier vindt u ook de grootste olieraffinaderij. Turkmenistan is rijk aan aardgas en olie en deze vormen de belangrijkste exportproducten. Met uitzondering van de Kaspische Zee is er weinig water. De rivieren Murgab en de Hari Rud lopen dood in de woestijn. De belangrijkste bron van water in de Amu Darya rivier in het grensgebied met Oezbekistan. Meerdere kanalen die vanuit deze rivier gegraven zijn, irrigeren het land en vormen de drinkwatervoorziening.
Klimaat
Turkmenistan heeft een landklimaat. De zomers zijn extreem warm en de winters koud. De neerslag is over het algemeen het hele jaar door gering. Beste reistijd om door Turkmenistan te reizen is het voorjaar (april-mei) en najaar (september-oktober).
Religie
Hoewel Turkmenistan een seculiere staat is, is een groot deel van de bevolking spiritueel ingesteld. Hun animistische geloof heeft zich vermengd met de islam en dit is bijvoorbeeld terug te zien in de moskeeën en mausolea die vaak versierd zijn met animistische symbolen zoals slangen en ramshoorns. Pelgrims hebben soms een klein kribbetje om hun hals hangen, ten teken dat zij graag een kind wensen. Naast een overgrote meerderheid van moslims is een minderheid Russisch-orthodox.
Eten en Drinken
Zoals in andere Centraal-Aziatische landen staan plov (rijst, schapenvlees, uiten, wortelen en rozijnen) en sjaslik vaak op het menu. Plov wordt bereid met katoenzaadolie. Daarom ruikt het zo speciaal. Sjaslik smaakt het best als het wordt gekookt op de takken van de saxaul struik die in de woestijn groeit. Andere favoriete hapjes: samsa (samosa, vleesballetjes in deeg) en een variant van een vleespasteitje, maar dan groter en rond met de naam fitchi.
Specialiteiten in Turkmenistan
Een typisch Turkmeense maaltijd is dograma, gemaakt van brood, gekookt vlees en uien. Een soep die vaak gegeten wordt is chorba, soep van gekookt schaap met aardappel, wortelen en knolraap, elders in de regio ook wel shorpa genoemd. Ook manti, gestoomde noedels, is een populair gerecht. Brood, cörek, is rond en plat en smaakt het lekkerst als het net uit de oven komt.
Drinken in Turkmenistan
Mineraalwater is in Turkmenistan overal verkrijgbaar. Bier en wodka worden veel gedronken. Wat bier betreft zijn de merken Berk en Zip het meest populair. Het wordt afgeraden om water uit de kraan te drinken. Indien u niet in de mogelijkheid bent om water in flessen te kopen, kook dan het water gedurende 5 minuten. Na het water afgekoeld te hebben, kunt u het veilig gebruiken als drinkwater en voor zaken als tanden poetsen, lenzen schoonmaken en het wassen van groente en/of fruit.
Elektriciteit
De netspanning in Turkmenistan is 220 volt, een verloopstekker/-wereldstekker is niet nodig.
Tijdsverschil
In de zomer is het in Turkmenistan 3 uur later dan in de Benelux.
Taal
De officiële taal is het Turkmeens, een taal die tot de Turkse taalgroep behoort. In Turkmenistan spreekt bijna iedereen ook Russisch. Mensen die werkzaam zijn in het toerisme spreken vaak Engels.
Bagage en kleding
Voor het reizen door Turkmenistan adviseren wij praktische kleding die zich makkelijk laat combineren laag over laag. Hoewel het overdag erg warm kan worden, valt de temperatuur in de nacht / vroege ochtend ver terug. Korte broeken, rokken en hemdjes worden door de lokale bevolking niet tot nauwelijks gedragen, maar zijn niet verboden. In de avonduren gaat men graag verzorgd gekleed.
Tegen de felle zon is het dragen van een hoofddeksel raadzaam. Een sjaal kan soms gewenst zijn bij het betreden van een heiligdom. Turkmenistan bestaat voor het grootste deel uit woestijn. Neemt u stevige schoenen mee. Denk bij het samenstellen van de bagage aan voldoende fotomateriaal (niet goed verkrijgbaar ter plaatse), badslippers, zakmes en zaklamp.
Voor al onze reizen geldt dat u in de touringcar/ jeeps één koffer per persoon met een maximumgewicht van 20 kilo mag meenemen. Deze regelgeving kan dus afwijken van de regels van de luchtvaartmaatschappij die uw vliegreis uitvoert. De regels en afmetingen voor ruimbagage en handbagage verschillen tegenwoordig per luchtvaartmaatschappij en per bestemming. De actuele regels per luchtvaartmaatschappij treft u op de website van de uitvoerende luchtvaartmaatschappij(en). Indien u gebruik maakt van een binnenlandse vlucht dan gelden er andere bagage voorwaarden. Controleer de actuele regels van de desbetreffende luchtvaartmaatschappij.
Paspoort, visa en douanebepalingen
Indien u Turkmenistan in reist, heeft u een geldig paspoort nodig, dat bij vertrek uit Turkmenistan nog minstens 6 maanden geldig is. Daarnaast is een visum verplicht, dit koopt u na aankomst op de luchthaven van Ashgabat, na voorleggen van uw uitnodiging, Sovjet Reizen kan deze voor u verzorgen.
U komt aan op de nieuwe luchthaven van Ashgabat. U komt langs de hal waar visa, migratie belasting en paspoortcontroles worden uitgevoerd. Het geüniformeerde personeel scheidt reizigers in twee rijen. Allereerst dient u uw paspoort te scannen in de “scanner”, vóór de controle. Vervolgens dient u uw visa en migratie-belasting te betalen. Bij het visumloket toont u uw uitnodiging, vervolgens wordt u naar het linkerloket verwezen waar u de betaling kunt verrichten: 89,- US$ (75 $ +14 $ ). Met het betaalbewijs hiervan gaat u weer terug naar het visumloket, waar men nu het visum in uw paspoort plakt en van een stempel voorziet. Het is dus belangrijk dat u US dollars meeneemt welke fris en onbeschadigd zijn. Na het verkrijgen van uw visum kunt u zich aansluiten bij de paspoortcontrole. Vervolgens kunt u uw bagage ophalen en dient u uw bagagelabel te tonen bij een man bij de uitgang van de bagagehal. Zowel ruim- als handbagage worden in het bijzijn van de reiziger gescand en kan opengemaakt worden. Het is verboden om negatief materiaal over het land mee te nemen, een reisgids is geen probleem. Bij het verlaten van Turkmenistan over land, wordt u gevraagd een declaratieformulier in te vullen. Dit laatste is niet van toepassing bij vertrek vanaf Ashgabat.
Tevens dient er in het hotel een toeristentax betaald te worden, USD 2,- per persoon/per nacht.
Fotograferen en filmen
Het maken van foto’s is voor veel mensen een manier om vakantieherinneringen te maken. Het fotograferen / filmen in Turkmenistan is aan regels gebonden:
- Het is ten strengste verboden het presidentiële paleis te fotograferen. Dit geldt eveneens voor gebouwen waar de afbeelding van de president op staat.
- De lokale bevolking ziet er prachtig uit en is een mooi fotografie onderwerp. Om diverse redenen worden foto’s niet op prijs gesteld. Vraagt u daarom altijd eerst om toestemming en respecteer het antwoord. Op de bazaar mogen over het algemeen geen mensen gefotografeerd worden.
- Onderwerpen waar de huidige president op staat of de eerste president (Turkmenbashi) mogen niet gefotografeerd worden. Soms geeft de gids aan dat dit wel van (grote) afstand mag. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Neutraliteit monument. Wij verzoeken u naar de gids te luisteren omdat hij/zij er op aangesproken kan worden.
- Voor diverse bezienswaardigheden geldt een foto fee. Voor Merw & Konya Urgench bedraagt dit
TMT 7,- per camera (september 2019). Voor het nationaal museum en het tapijtenmuseum betaalt u een bedrag per foto.
Geldzaken
De Turkmeense munteenheid is de nieuwe manat (TMT). Voor één euro ontvangt u circa 3,88 manat.
(01-11-19).
In de praktijk kunt u het beste Amerikaanse dollars wisselen die gedrukt zijn na 2004. De biljetten dienen er goed uit te zien, beschadigde biljetten worden niet geaccepteerd. In Turkmenistan hanteert men een vaste wisselkoers en er is daarom geen verschil in het wisselen bij hotels, banken en wisselkantoren. Wij adviseren u voldoende contanten dollars mee te nemen in kleine coupures.
Creditcards:
Hoewel langzaam de diverse creditcards worden geïntroduceerd, is het land vooral gebaseerd op contante betalingen. Met uw bankpassen en kredietkaarten kunt u (nog) niet betalen.
Fooien
Hotelpersoneel, chauffeurs en gidsen in Turkmenistan zullen een kleine fooi op prijs stellen. In de restaurants kan het bedrag afgerond worden. Soms zetten duurdere restaurants tien tot vijftien procent servicekosten op de rekening. Een richtprijs voor de chauffeurs en gidsen is ongeveer € 2,- per persoon per dag. Uiteraard bent u vrij om zelf te kiezen hoeveel fooi u wenst te geven.
Gezondheid
Vaccinaties
Voor Turkmenistan zijn geen vaccinaties vereist, wel kunnen deze geadviseerd worden (bijv. DTP en Hepatitis A). Wij adviseren u hiervoor contact op te nemen met uw huisarts.
Mocht u medicijnen gebruiken, dan raden wij u het Europees Medisch Paspoort aan. Dit document is opgesteld in elf talen, waardoor de hulpverlener (in het buitenland) eenvoudig de gegevens van de patiënt, zijn of haar ziekten, aandoeningen en medicijngebruik kan opzoeken.
Neem een kleine reisapotheek mee op je vakantie naar Turkmenistan, met daarin o.a. jodium, pleisters, sterilon en middelen tegen koorts, diarree, verstopping, insectenbeten, zonnebrand en eventueel een middel tegen reisziekte. Denk ook aan een tekentang, thermometer (onbreekbaar), ORS (Oral Rehydration Salts, tegen uitdroging) en vitaminetabletten. Voor de hygiëne op reis o.a. een flesje desinfecteergel en ontsmettingsdoekjes. (Vochtig) toiletpapier wordt eveneens aangeraden omdat dit nog weleens ontbreekt.
In Turkmenistan schijnt de zon in overvloed en kan het in de zomermaanden erg warm worden. Goede zonbescherming is ten zeerste aanbevolen. Door de droge hitte verliest men ongemerkt veel vocht en veel drinken en toevoegen van extra zout is belangrijk. Warme dranken (thee) zijn minder belastend voor de maag en darmen dan sterk gekoelde dranken. Het kraanwater is niet drinkbaar.
Er geldt in Turkmenistan een algemeen rookverbod in openbare ruimtes (dus ook op straat).
Conditie van de reizigers
Voor deelname aan onze groepsreizen is het noodzakelijk dat u over een goede geestelijke en lichamelijke conditie beschikt en dat u volledig zelfredzaam bent. Er wordt regelmatig een wandeling gemaakt over veelal een ongelijke ondergrond.
Openingstijden
Winkels, postkantoren en kantoren in Turkmenistan zijn geopend van 9.00 tot 18.00 uur. Tussen de middag zijn de meeste zaken gesloten. De bazaars en warenhuizen in de grotere steden zijn meestal langer open. De Tolchuka bazaar in Ashgabat is in het weekend geopend van 8.00 - 14.00 uur. Musea zijn geopend van 10.00-17.00 uur.
Post, internet en telefoon
Iedere vorm van communicatie in Turkmenistan wordt gecontroleerd door de regering. Dit geldt bijvoorbeeld voor telefoonverkeer, internet en ansichtkaarten die bekeken worden alvorens ze voor verder transport ter beschikking worden gesteld.
Telefoneren in Turkmenistan
Je kunt in alle grote steden in Turkmenistan nationaal en internationaal bellen en faxen op het Telegraaf station, ook wel Glavny Telegraf genoemd.
Internet in Turkmenistan
Er is één serviceprovider in Turkmenistan: www.online.tm . Hoewel u op straat veel smartphones ziet, is het internet voor buitenlandse bezoekers niet goed toegankelijk. Het aantal te benaderen websites is beperkt. De beste plaats om online te gaan tijdens je Turkmenistan rondreis is in de tophotels van Ashgabat. Zowel Hotel President, als de hotels Nissa en Grand Turkmen hebben internet. Als niet-gast kun je het beste in de laatste twee hotels terecht.
Post
De post doet circa 2 weken over verzending van kaarten maar is niet altijd betrouwbaar.
Cultuur
Turkmenen zijn van oorsprong een nomadisch volk en ondanks de verstedelijking, zijn zij dit in hun hart nog altijd, zeker op het gebied van gastvrijheid. Als je een huis bezoekt tijdens je rondreis door Turkmenistan, krijg je veel belangstelling. Je krijgt soms een jonger gezinslid toegewezen die ervoor dient te zorgen dat je het goed naar je zin hebt. Ook is het belangrijk dat er altijd genoeg te eten staat op tafel. Ook de kledingdracht is nog vaak traditioneel: zowel in het moderne Ashgabat als daarbuiten lopen veel vrouwen in prachtige, kleurige jurken. Tegelijkertijd dragen de jonge mannen vaak westerse kleding al dan niet in combinatie met een telpek, het traditionele hoofddeksel van schapenwol.
Veiligheid
Turkmenistan is een veilig land voor reizigers, criminaliteit komt weinig voor. Desondanks blijft het belangrijk om op uw persoonlijke eigendommen te letten. In Ashgabat moet u ervan uitgaan dat er op iedere straathoek een politieman, vaak undercover, staat die nauwgezet in de gaten houdt wat toeristen doen. Wees hier vooral voorzichtig met fotograferen, dit met name van overheidsgebouwen of foto’s van posters van de president.
Reisadvies voor Turkmenistan
Actuele informatie over de veiligheid in Turkmenistan vind je op www.minbuza.nl, de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook op http://diplomatie.belgium.be, de website van het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken vind je nuttige reisadviezen.
Cultureel erfgoed en UNESCO
- Kunya Urgench
- Nisa
- Merw
Nationale feestdagen
Nationale feestdagen in Turkmenistan zijn: Nieuwjaarsdag (1 januari), Remembrance Day (12 januari), Vlaggendag (19 februari), verjaardag van de president, Internationale vrouwendag (8 maart), Paardendag (27 april), Dag van de Overwinning (9 mei), Dag van ‘Revival & Unity’ (18 mei), Dag van het gedicht Magtymguly (19 mei), Tapijtendag (25 mei of de laatste zondag in mei), Dag van de verkiezingen van de eerste president (21 juni), Meloendag (10 juli), Turkmenbashi Dag ( 14 juli), Dag van de herinnering van aardbeving in 1948 ( 6 oktober), Onafhankelijkheidsdag (27-28 oktober), Studenten jongerendag (17 november), Brooddag (30 november), Goede burendag (7 december) en Neutraliteitsdag (12 december).
Religieuze feestdagen in Turkmenistan
Daarnaast zijn er in Turkmenistan de islamitische feesten zoals het Suikerfeest na afloop van de ramadan, het Offerfeest. Tijdens de vastenmaand Ramadan blijft het openbaar leven functioneren en een groot deel van de bevolking doet er niet aan mee. Nowruz is een wijdverspreid feest dat vooral in Iran, maar ook in Centraal-Azië gevierd wordt. Het is het feest van het begin van de lente (in Iran ook het begin van het nieuwe jaar). Een paar dagen voor Nowruz is het tijd voor khashar; ervoor zorgen dat alle woningen, steden en dorpen er netjes uitzien.
Turkmeense Ambassade in België
Reyerslaan 106, 1030 Brussel, tel: 0032-26481874
E Turkmenistan@skynet.be
Algemeen
Oezbekistan spreekt al eeuwen tot de verbeelding van reizigers. Vele reizigers gaan er echter nooit naartoe, terwijl Oezbekistan zo veel moois te bieden heeft, zoals de rijk gedecoreerde moskeeën, Koranscholen en karavanserais. Zodra u het Registan Plein in Samarkand heeft gezien, zal deze in uw geheugen gegrift staan en nooit meer vergeten. Bezoek de gezellige markten van Khiva, Bukhara of Samarkand waarbij u kennis maakt met de vriendelijke bevolking, Oezbeekse kruiden en smaken en de rijke kleuren van het land. Beleef de oude Zijderoute! Maar maak ook kennis met de hoofdstad Tashkent met zijn Sovjet-architectuur en indrukwekkende metrostations.
Ligging
Oezbekistan ligt in Centraal-Azië met Kazachstan in het noorden, Turkmenistan in het zuiden en Tadzjikistan in het oosten. De Fergana Vallei van Oezbekistan grenst aan Kirgizië. Oezbekistan bestaat voornamelijk uit woestijn en semi-woestijn. Het uitgestrekte laagland in het westen bestaat uit de Kyzylkumwoestijn (rode zand) en de oase Choresm aan de beneden loop van de rivier Amu Darya. In het uiterste westen ligt het Aralmeer en het Ustjurtplateau. De Amu Darya en Syr Darya zijn de twee grootste rivieren van Oezbekistan en vinden hun oorsprong in de bergketens ten oosten van Oezbekistan. In het oosten zijn de uitlopers van het Tien Shan gebergte te vinden bij de Ferganavallei.
Klimaat
Oezbekistan heeft een continentaal woestijnklimaat. De temperaturen liggen in de wintermaanden rond de 0 tot 10 graden en in de zomermaanden rond de 25 tot 35 graden. De beste reisperiode is in april, mei en begin juni en in het najaar september en oktober.
Religie
In Oezbekistan is ongeveer 90% van de bevolking moslim, waarvan de meeste soennieten zijn. De overige 10% van de Oezbeken zijn Russisch-orthodox. De religieuze vrijheid nam pas toe na de onafhankelijkheid. Na verloop van tijd werden overal madrasa’s en moskeeën opgeknapt en gebouwd. Minderheden kunnen hun eigen kerk of synagoge bezoeken. Islamitische-fundamentalistische groeperingen zijn in Oezbekistan officieel verboden. De Oezbeekse bevolking is over het algemeen niet streng met hun religie. Zo hoort u weinig tot geen oproepen voor het gebed en drinkt de Oezbeekse bevolking ook gewoon alcohol. Een hoofddoek is voor de vrouwen niet verplicht.
Eten en drinken
De Oezbeken maken doorgaans enkele uitzonderingen op de islamitische regels en dat is voornamelijk de alcohol, die evenals in andere voormalige Sovjetrepublieken rijkelijk vloeit. Soms wordt bij de lunch al een glaasje wodka geheven. Ook bier is ruimschoots voorhanden. Oezbekistan heeft verder een uitstekend klimaat voor de druiventeelt, dus lokale witte en rode wijnen zijn er ook.
In de hotels kunt u 's ochtends ontbijten met Oezbeeks brood, thee of koffie, diverse soorten beleg en soms een eitje, en - meestal - een glas kefir (plantaardig, maar het lijkt op yoghurt).
Het middagmaal is warm, evenals het diner. De menu's zijn over het algemeen voor zowel lunch als diner hetzelfde: zeer gevulde, voedzame soep (Laghman of Borsjtsj) met brood, hoofdgerecht met vlees, groenten en altijd salade van sla, komkommer en tomaat.
Kraanwater
Het wordt afgeraden om water uit de kraan te drinken. Indien u niet in de gelegenheid bent om water in flessen te kopen, kook dan het water gedurende 5 minuten. Na het water afgekoeld te hebben, kunt u het veilig gebruiken als drinkwater en voor zaken als tanden poetsen, lenzen schoonmaken en het wassen van groente en/of fruit.
Elektriciteit
In Oezbekistan worden dezelfde typen stekkers gebruikt als thuis (220 volt).
Tijdsverschil
In Oezbekistan is het 3 uur later dan bij ons. Oezbekistan kent geen zomer- en wintertijd dus is het tijdens onze zomertijd in Oezbekistan 3 uur later.
Taal
Het Oezbeeks is de officiële landstaal, een taal die tot de Turkse taalfamilie hoort. Oorspronkelijk maakte de Oezbeekse taal gebruik van het Arabische schrift, van 1929 tot 1940 van het Latijnse alfabet en daarna van het Cyrillische schrift. In 1993 is een wet aangenomen die de overgang naar het Latijnse schrift regelt. In de officiële Oezbeekse teksten werden de gangbare Russische termen vervangen door nieuw gecreëerde Oezbeekse woorden. In de dagelijkse spreektaal bedienen veel mensen zich van het Oezbeeks vermengd met Russisch. Na vijftien jaar onafhankelijkheid is de kennis van het Russisch afgenomen; een nieuwe generatie is opgegroeid met de Oezbeekse taal en ook Engels. Alleen de oudere generatie spreekt nog Russisch en natuurlijk de enkele Rus die gebleven is.
Bagage en kleding
Wij adviseren u om wat extra toiletpapier mee te nemen. In de hotels zijn er altijd toiletten en toiletpapier aanwezig. Maar tijdens het reizen, komen we ook wel een langs een rustplek, waar er geen toiletpapier aanwezig is. Het is aan te raden, om hygiënische redenen, zelf vochtig toiletpapier mee te nemen om waar geen water voorhanden is uw handen toch te reinigen. Ook aan te raden is desinfecterende lotion.
Voor de bezoeken aan de bezienswaardigheden is soms een bedekte schouder verplicht. Hoofddoeken worden in religieuze sites niet gebruikt en zijn derhalve ook niet noodzakelijk. U kunt uw zwemkleding meenemen, indien er een zwembad is, kunt u hiervan gebruik maken.
Voor al onze reizen geldt dat u in de touringcar/ jeep één koffer per persoon met een maximumgewicht van 20 kilo mag meenemen. Deze regelgeving kan dus afwijken van de regels van de luchtvaartmaatschappij die uw vliegreis uitvoert. De regels en afmetingen voor ruimbagage en handbagage verschillen tegenwoordig per luchtvaartmaatschappij en per bestemming. De actuele regels per luchtvaartmaatschappij treft u op de website van de uitvoerende luchtvaartmaatschappij(en). Indien u gebruik maakt van een binnenlandse vlucht dan gelden er andere bagage voorwaarden. Controleer de actuele regels van de desbetreffende luchtvaartmaatschappij.
Paspoort en douanebepalingen.
Uw paspoort dient nog minimaal 3 maanden geldig te zijn na vertrek uit Oezbekistan.
Neem op reis een fotokopie mee van de foto pagina van uw paspoort en houd die gescheiden van dit reisdocument, zodat de procedure om een nieuw paspoort te verkrijgen in geval van verlies of diefstal vergemakkelijkt wordt.
Antiquiteiten van vóór 1945 mogen niet worden uitgevoerd. Wilt u iets uitvoeren dat er enigszins oud uit ziet, zorg dan dat u een aankoopbewijs heeft en een verklaring dat het niet van voor 1945 is.
Fotograferen en filmen
Oezbekistan is een fotogeniek land, niet alleen vanwege de natuur maar vooral ook vanwege de mensen. Over het algemeen vindt de lokale bevolking het geen probleem om gefotografeerd te worden. Kinderen zullen zelfs op de voorgrond dringen om maar in beeld te komen. Vaak ontvangt u als dank, vooral op markten, appels, peren of noten. Als u mensen fotografeert, doe het dan met respect. Mensen staan er immers niet op te wachten om slechts als foto-object te dienen. Neem dan ook de tijd om een foto te maken en toon belangstelling, bijvoorbeeld door iemand eerst te begroeten en een praatje te maken. Het werkt vaak ook ontwapenend als de digitale fotograaf laat zien wat er op het beeldschermpje te zien is. Vraag mensen altijd eerst om toestemming als u ze wilt fotograferen. Dat kan soms ook zonder woorden: door de camera omhoog te houden en met gebaren duidelijk te maken dat u een foto zou willen maken. Een positieve of een afwerende reactie is meestal eenvoudig herkend. Respecteer het als mensen liever niet gefotografeerd willen worden en blijf vriendelijk. Mensen kunnen hele goede redenen hebben om niet gefotografeerd te willen worden. Mensen kunnen zich afvragen wat er met hun afbeelding gebeurt. Soms spelen religieuze motieven een rol: men denkt dat er met een foto een stukje van de ziel wordt ontnomen. Anderen willen liever niet tijdens het werk, ongewassen of in vieze kleren op de foto. Sommige vrouwen houden er niet van om gefotografeerd te worden door vreemde mannen. Het kan ook gebeuren dat mensen alleen tegen betaling op de foto willen. Respecteer deze voorwaarde en ga in een dergelijk geval niet van een afstand stiekem fotograferen. Dit kan aanleiding geven tot agressieve reacties.
In musea en bij bezienswaardigheden moet u soms een apart kaartje kopen om foto’s of video-opnames te mogen maken. Deze kunnen aanmerkelijk duurder zijn dan het entreekaartje. Wees zeker terughoudend bij het fotograferen van religieuze plaatsen en gebeurtenissen. Het is verboden militaire objecten, grensposten en vliegvelden te fotograferen.
Geldzaken
In Oezbekistan wordt betaald met de Oezbeekse sum (UZS). De koers is sterk aan veranderingen onderhevig.
1 Euro (EUR) = 10.495 Oezbeekse sum (UZS)
(01-11-2019)
Er zijn enkele geldautomaten in de hoofdstad. In de steden kunt u cash euro’s en dollars wisselen bij banken, wisselkantoortjes en veel hotels. In Tasjkent kunt u met uw bankpas wel dollars maar geen sum opnemen.
Creditcards worden geaccepteerd in een aantal grote hotels. In Tasjkent is er een aantal ATM's, waarvan enkelen in de grote hotels. Mastercard gebruikers moeten in de provincie naar de Asaka Bank en Visa-gebruikers moeten naar de Nationale Bank van Oezbekistan (NBU).
U kunt enkel sum terug wisselen naar euro / dollars indien u beschikt over een origineel wisselcertificaat dat u ontvangen heeft bij het wisselen bij een geldwisselkantoor/bank. Er zijn 2 versies van deze certificaten die lastig te onderscheiden zijn. Op het originele certificaat staat vermeld: This certificate gives a right to reexchange foreign currency. Souvenirs kunt u eenvoudig met de euro betalen.
Fooien
Het is gebruikelijk in Oezbekistan om een fooi achter te laten in de restaurants, de richtlijn hiervoor is 10% van het rekeningbedrag. Meestal staat de fooi apart vermeld op de rekening als “service toeslag 10%”.
De gids, chauffeur en reisbegeleiding in Oezbekistan verwachten aan het einde ook een fooi. Gebruikelijk is
€ 2,- per dag voor de gids, € 2,- per dag voor de chauffeur en € 2,- per dag voor de reisbegeleiding.
Dit komt neer op € 6,- per dag x het aantal dagen.
Gezondheid
De informatie over vaccinaties kan veranderen. Bovendien is de vraag wat u nodig heeft afhankelijk van eerdere vaccinaties, eventuele gevoeligheid voor bepaalde middelen, zwangerschap, leeftijd etc. Neem voor advies daarom altijd tijdig contact op met uw huisarts.
Wij willen u adviseren om in uw reisapotheek een diarreeremmer mee te nemen op reis zoals Immodium. Het eten is anders in Oezbekistan en het kan dus voorkomen dat er wat darmproblemen opspelen.
Conditie van de reizigers
Voor deelname aan onze groepsreizen is het noodzakelijk dat u over een goede geestelijke en lichamelijke conditie beschikt en dat u volledig zelfredzaam bent. Er wordt regelmatig een wandeling gemaakt over veelal een ongelijke ondergrond.
Openingstijden
Winkels, postkantoren en kantoren zijn geopend van 8.00 tot 18.00 uur. Van 13.00 tot 14.00 zijn de meeste zaken gesloten in verband met de lunchpauze. De warenhuizen in de grotere steden zijn meestal langer open. In Tashkent zie je steeds meer 24-uurs supermarkten verschijnen waar eigenlijk alles te koop is.
Bazaars beginnen al vroeg, rond 6.00 uur ’s ochtends.
Post, internet en telefoon
Post naar de Benelux doet er een tot twee weken over en is niet overal even betrouwbaar. Internetcafés zijn er in de grote steden en toeristische plaatsen. De meeste hotels beschikken over wifi.
Telefoneren vanuit Oezbekistan brengt hoge kosten met zich mee. Bij de provider van uw gsm kunt u informeren naar de kosten om te bellen en gebeld te worden in het buitenland. Soms is het bellen vanuit de hotelkamer goedkoper. Oezbekistan heeft het internationale landennummer 00998.
Veiligheid
Oezbekistan is een zeer veilig land om te bereizen. U kunt zeker overdag zonder probleem op straat wandelen. Zakkenrollen, tasjesroof en straatovervallen komen overal ter wereld voor. Het is daarom verstandig om op uw eigendommen te letten en mensen niet de gelegenheid te geven spullen te stelen. Het kan zeker geen kwaad op drukke markten, stations en bij het in- en uitstappen van het openbaar vervoer extra op uw spullen te letten al is de kans dat u iets zal overkomen klein.
Geld en belangrijke papieren kunt u beter op uw lichaam dragen, bijvoorbeeld in zakjes aan de binnenkant van de kleding of in een geldbuidel. Stop een klein geldbedrag in uw portemonnee zodat u niet al uw geld kwijt bent als zakken gerold worden. Draag foto- en filmapparatuur in een tas of rugzak, en loop niet te koop met sieraden. Maak kopieën van belangrijke reisdocumenten zoals het paspoort, visa, vliegtickets en verzekeringspapieren. U kunt deze gegevens ook scannen en naar het eigen mailadres sturen zodat u er in elk willekeurig internetcafé over kunt beschikken. Laat geen waardevolle spullen op de hotelkamer achter.
Cultureel erfgoed en UNESCO
- Historisch centrum van Bukhara
- Historisch centrum van Shakhrisabz
- Itchan Kala in Khiva
- Samarkand
- Westerse Tien-Shan gebergte
Nationale feestdagen
De nationale feestdagen in Oezbekistan zijn: Nieuwjaarsdag op 1 januari, Internationale Vrouwendag op 8 maart, Nowruz – het Perzische Nieuwjaar op 20 maart, Dag van de overwinning op 9 mei, Kinderdag op 1 juni, Onafhankelijkheidsdag op 1 september, Lerarendag op 1 oktober en de Dag van de grondwet op 8 december. Daarnaast zijn er nog religieuze feestdagen zoals Ramadan en het offerfeest wat elk jaar weer in een andere periode valt.
Ambassade van Oezbekistan in Brussel
Franklin Rooseveltlaan 99, 1000 Brussel, tel: 02-6728844
http://www.uzbekistan.be/
Ambassade
België heeft geen eigen ambassade in Oezbekistan. Het land valt onder de ambassade in Rusland.
Ere-Consul
C2, building 3, Apartment 74, Kh. Samatavoy Str, 100000 Tashkent
Tel. (+998) 71 150 8595 - nlconsulate.tashkent@gmail.com
Algemeen
Reizen door Kirgizië is reizen door de unieke natuur van het land. Onze reizen nemen u mee langs de berglandschappen, kleurrijke valleien, grote meren, nomadendorpjes en ondertussen kunt u de Centraal-Aziatische architectuur bewonderen. U overnacht regelmatig in guesthouses waarbij u de lokale bevolking goed leert kennen en u er achter komt dat het zeer vriendelijke mensen zijn. Kirgizië heeft een zeer gevarieerde natuur, een ruw landschap dat uit bergen, meren en vele waterstroompjes bestaat. Een reis begint meestal in Bishkek, waar de internationale luchthaven ligt en brengt u meestal langs het Issyk kul meer, wat het op een na grootste bergmeer van de wereld is. Het is nog geen drukbezocht vakantieland en daarmee dé ideale bestemming voor rust en uitgestrektheid.
Ligging
Kirgizië ligt in Centraal-Azië en grenst in het zuidoosten aan China, het noorden aan Kazachstan, het westen aan Oezbekistan en in het zuidwesten aan Tadzjikistan. Kirgizië heeft een oppervlakte van 198.500 km² (bijna 5 maal Nederland; 6,5 maal België) waarop ongeveer drie keer zoveel vee (vooral schapen) als mensen leven. Het land telt ruim 5,4 miljoen inwoners. Van de totale bevolking leeft tweederde op het platteland. De Kirgizische economie drijft vooral op akkerbouw en veeteelt. Het land is bedreven in het bouwen van waterkrachtcentrales en er worden grondstoffen zoals kwik, lood en koper en sinds kort goud gedolven. De Kirgiezen stammen af van Turkse nomadenstammen die rond de tiende eeuw uit Siberië vertrokken om zich uiteindelijk in het Tian Shan gebergte te vestigen.
Kirgizië bestaat voor ongeveer negentig procent uit bergen. Bijna de helft daarvan ligt boven de 3000 meter, waarvan driekwart bedekt is met eeuwige sneeuw en ijs. De meeste bergen behoren tot de Tian Shan 'Hemelse Bergen' in het zuidoosten of zijn uitlopers daarvan. Piek Pobeda is met een hoogte van 7439 meter de hoogste berg. Slechts een aantal dalen ligt onder de 1000 meter zoals het Chuy- en Talasdal en de rand van het Ferganabekken. Kirgizië is bezaaid met bergmeren waarvan Issyk-Kul het grootste is. Zo’n tachtig grotere en kleinere rivieren komen in dit meer uit. In de bosrijke berggebieden leven beren, wilde zwijnen, vossen, wolven, dassen en lynxen en in de meren en rivieren zwemmen forellen en karpers. Het land heeft, naar men zegt, de op een na grootse populatie aan sneeuwluipaarden, een aantal dat drastisch daalt door de jacht.
Klimaat
Kirgizië heeft een berg- en landklimaat met forse verschillen tussen de laag- en hooggelegen gebieden. In de valleien is de gemiddelde temperatuur in juli 28 graden en in januari min 18 graden. Tijdens de zomer heerst in de berggebieden een zeer aangename temperatuur van rond de 25 graden. In de winter is het in heel Kirgizië erg koud. De meeste neerslag valt in het voor- en najaar maar ook in de zomer kan er een bui vallen. De beste reisperiode voor Kirgizië is dan ook juni, juli en augustus.
Religie
In Kirgizië is 75% van de bevolking moslim en 20% Russisch-orthodox. De bevolking is relatief laat (16e eeuw) tot de Islam bekeerd. Vandaar dat de Kirgiezen vaak vasthouden aan hun pre-islamitische, sjamanistische rituelen. In Kirgizië ziet u vaak reepjes stof geknoopt aan takken, waarmee ze proberen de wens, via de twijgen, naar de hemel te sturen. De Kirgiezen zijn ook een zeer nomadisch volk, dat ziet men terug in de bouwwerken zoals mausolea en yurten.
Eten en drinken
De standaardmaaltijd in Kirgizië is de pittige laghman, een maaltijd van noedels. Beshbarmak, letterlijk ‘vijf vingers’ wordt met de hand gegeten en is een feestmaal. Het bestaat uit grote platte noedels met daarbovenop lams- of paardenvlees, gekookt in een groentesoep. Kesme is een dikke noedelsoep met stukjes aardappel, groenten en vlees. Jarkop is gesmoord vlees met groenten en noedels. Hoshan zijn gefrituurde of gestoomde noedels, te vergelijken met manti. Worstjes van paardenvlees - kazy, karta of chuchuk – eet men het liefst in combinatie met wodka. In het Dungan-gebied, in Bishkek en omgeving en in Karakol vind je ashlyanfu, een gerecht gemaakt van koude noedels, gelei, azijn en eieren. Vraag daar ook om gestoomde broodjes met jusai, een berggrassoort verwant aan de ui, en fyntyozi, pittige koude rijstnoedels. Gyanfan is rijst met vlees en groentesaus. De nationale drank is koumis, licht alcoholische paardenmelk, verkrijgbaar in de lente en vroege zomer. Het wordt meestal door nomaden langs de kant van de weg verkocht en smaakt een beetje naar waterige karnemelk. Bozo is een dikke mousserende drank gemaakt uit gekookte, gefermenteerde gierst of andere graansoorten. Jarma en maksym zijn gefermenteerde gerstdranken, gemaakt van yoghurt en gist. In Bishkek kun je het kopen onder de naam Shoro. Bij deze drankjes wordt boorsok gegeten, gefrituurde deegwaren. Favoriet zijn kurut, kleine balletjes gedroogde yoghurt. Issyk-köl honing is de beste honing van Centraal-Azië. Plaatselijk gemaakte zwarte bessen jam smaakt fantastisch.
Elektriciteit
De netspanning in Kirgizië is 220 volt, maar voor de aansluiting heb je vaak een verloopstekker nodig. Stroomstoringen doen zich niet vaak voor. Reserve batterijen en een zaklamp zijn handig om mee te nemen.
Tijdsverschil
In de zomer is het in Kirgizië 4 uur later dan bij ons.
Taal
Het land heeft twee officiële staatstalen: het Russisch en het Kirgizisch. De Kirgizische taal is een Turkse taal met een Cyrillisch alfabet. Kirgizië is bezig om over te gaan op het Latijnse schrift.
Bagage en kleding
Wij raden aan om voor uw reis door Kirgizië praktische kleding mee te nemen die zich makkelijk laat combineren (laag over laag). We vragen u om in uw kledingkeuze respect te tonen voor de lokale cultuur. Zo zijn korte broeken, korte rokken en hemdjes taboe in islamitische landen. In de grote steden van Centraal-Azië is het dragen hiervan echter geen probleem.
Het is aan te raden stevige wandelschoenen mee te nemen voor eventuele wandeltochten die u wenst te maken in Kirgizië.
Voor al onze reizen geldt dat u in de touringcar één koffer per persoon met een maximumgewicht van 20 kilo mag meenemen. Deze regelgeving kan dus afwijken van de regels van de luchtvaartmaatschappij die uw vliegreis uitvoert. De regels en afmetingen voor ruimbagage en handbagage verschillen tegenwoordig per luchtvaartmaatschappij en per bestemming. De actuele regels per luchtvaartmaatschappij treft u op de website van de uitvoerende luchtvaartmaatschappij(en). Indien u gebruik maakt van een binnenlandse vlucht dan gelden er andere bagage voorwaarden. Controleer de actuele regels van de desbetreffende luchtvaartmaatschappij.
Paspoort, visa en douanebepalingen
Voor het reizen naar Kirgizië heeft u een geldig paspoort nodig. Deze dient nog 6 maanden na vertrek uit het land geldig te zijn. Een visum is niet nodig.
Invoerbepalingen
Vanuit Kirgizië mogen antiquiteiten van vóór 1945 niet worden uitgevoerd. Wil je iets uitvoeren dat er enigszins oud uit ziet zorg dan dat je een aankoopbewijs hebt en een verklaring dat het niet van voor 1945 is.
Fotograferen en filmen
Over het algemeen hebben Kirgiezen er weinig bezwaren tegen om gefotografeerd of gefilmd te worden, maar vraag voor de zekerheid altijd om toestemming. Wijzen op uw toestel en vragend kijken is genoeg om duidelijk te maken wat u wilt. Militaire objecten en luchthavens mogen niet worden gefotografeerd. Ook bewakers kunt u beter niet fotograferen.
Geldzaken
De Kirgizische munteenheid is de sum (KGS), die weer onderverdeeld is in tiyin. Er zijn briefjes van 1, 5, 10 en 20, 50, 100, 200, 500 en 1000 sum in omloop. Voor één euro ontvang je ongeveer 77 sum (01-11-19).
Er kan gewisseld worden bij banken en officiële wisselkantoren (obmen balyot). Je kunt het makkelijkst wisselen met US$. Creditcards worden geaccepteerd in enkele van de grotere hotels in Bishkek. Er zijn op beperkte schaal ATM's in Bishkek, Osh en Jalal-Abad. Houd er rekening mee dat een pinautomaat defect kan zijn! Houd er rekening mee dat wanneer u wenst te pinnen uw bankpas geldig is met werelddekking.
Fooien
Bij de meeste groepsreizen zal uw reisleiding voorstellen een gezamenlijke fooienpot samen te stellen, zodat u zich gedurende de reis nergens meer zorgen om hoeft te maken. In landen waar we gebruikmaken van plaatselijke reisleiding en chauffeurs, is het de gewoonte dat u uw blijk van waardering voor de geleverde diensten uit in het geven van een fooi. Gidsen, chauffeurs en bedieningspersoneel stellen het op prijs als er een fooi wordt gegeven. Gemiddeld geeft u ongeveer 10% fooi. Hoewel men er vaak niet om zal vragen, rekenen gidsen, chauffeurs en hotelpersoneel op een fooi. Voor de gids en chauffeur raden wij aan om ongeveer € 2,- per persoon per dag te geven.
Gezondheid
Voor Kirgizië worden vaccinaties aangeraden, maar zijn niet verplicht. Voor de actuele stand van zaken verwijzen we u naar uw huisarts.
Neem een kleine reisapotheek mee met daarin o.a. jodium, pleisters, sterilon en middelen tegen koorts, diarree, verstopping, insectenbeten, zonnebrand en eventueel een middel tegen reisziekte. Denk ook aan een tekentang, thermometer (onbreekbaar), ORS (Oral Rehydration Salts, tegen uitdroging) en vitaminetabletten. Voor de hygiëne op reis o.a. een flesje desinfecteergel (daarmee kun je zonder water en zeep je handen wassen) en ontsmettingsdoekjes.
Zorg dat je tijdens de reis het vaccinatieboekje en bloedgroepgegevens bij je hebt. Handig om mee te nemen is het Europees medisch paspoort, een document waarmee je in urgente situaties veel problemen kan voorkomen. Het paspoort is opgesteld in elf talen, waardoor de hulpverlener (in het buitenland) eenvoudig de gegevens van de patiënt, zijn of haar ziekten, aandoeningen en medicijngebruik kan opzoeken. Ook is vermeld wie de behandelende arts is en wie er in dringende gevallen gewaarschuwd kan worden. Het medisch paspoort is onder andere verkrijgbaar bij huisarts en apotheek.
Conditie van de reizigers
Voor deelname aan onze groepsreizen is het noodzakelijk dat u over een goede geestelijke en lichamelijke conditie beschikt en dat u volledig zelfredzaam bent. Er wordt regelmatig een wandeling gemaakt over veelal een ongelijke ondergrond.
Openingstijden
Openingstijden banken: ma. - vrij. 9.30 - 17.30 uur. Hoofdpostkantoor Bishkek open ma. t/m za. 7.00 - 18.00 uur, zondag 8.00 - 17.00 uur. Het Centrale Telecomkantoor van Bishkek is open van 7.00 - 20.30 uur.
Post, internet en telefoon
Een brief of ansichtkaart naar de Benelux sturen doet er twee weken tot acht weken over. In het postkantoor kun je enveloppen met een postzegel kopen. Het hoofdpostkantoor van Bishkek is op werkdagen open van 7.00 - 18.00 uur, zondag van 8.00 - 17.00 uur. Er is een apart loket voor EMS, Express Mail Service.
In Kirgizië is internationaal bellen mogelijk vanuit telefoonkantoren in de grotere steden. Meestal is het telefoonkantoor verbonden met het postkantoor. Daarnaast is het mogelijk om vanuit sommige hotels te bellen. Alle internationale gesprekken gaan via een operator. Als u internationaal wilt bellen, draai eerst 00 en vervolgens de internationale code. Voor Nederland is dat 31 en voor Belgie 32. Het internationale landennummer van Kirgizië is +996. Mobiel bellen vanuit Kirgizië is lastig want het bereik is beperkt. U kunt eventueel een lokale sim-kaart kopen. Maar houd er rekening mee dat u in de berggebieden geen GSM-dekking heeft. De makkelijkste manier om contact te onderhouden met het thuisfront is per e-mail. Zowel in Bishkek als in Osh zijn internetcafés.
Gewoonten en gebruiken
Kirgiezen zijn zeer gastvrij. Thee is het eerste dat u aangeboden krijgt als u ergens te gast bent. Het is het teken van gastvrijheid en u drinkt het uit theekommetjes (pyala’s). Thee wordt in grote theepotten gezet en drie maal teruggeschonken in de kop voordat het opgedronken mag worden. De theekommetjes worden nooit helemaal volgeschonken, want dat betekent dat iemand onwelkom is en moet opstappen. Wanneer de thee te warm is, blaas er dan niet in maar draai de thee in de kom voorzichtig rond.
Voor mannen is het schudden van handen een veelvuldige bezigheid in Kirgizië en een teken van warmte en vriendschap. Ook leggen veel mannen hun rechterhand op hun hart en buigen naar voren. Goede vrienden schudden elkaar de hand door de handpalmen in elkaar te leggen terwijl de duim naar boven steekt. Er wordt niet gedrukt of geknepen. Vrouwen schudden over het algemeen geen handen. Ze raken de schouders van elkaar aan met de rechterhand en aaien er zachtjes overheen. Jonge vrouwen kussen oudere vrouwen vaak op hun wang als teken van respect.
In Kirgizië dragen de mannen een alkalpak, een witte vilten hoed, op hun hoofd. Op het platteland en in de bergen dragen de vrouwen vaak kleurige wijde jurken en een hoofddoek. In de steden ziet u dit niet meer. Tijd is een relatief begrip in Kirgizië, met afspraken nemen ze het niet zo nauw.
Shyrdak zijn vilten tapijten met karakteristieke motieven zoals steenbokken.
Openbaar vervoer
Er is weinig openbaar vervoer tussen de belangrijke steden van het land. Wel is het mogelijk om met een minibus van Bihskek naar Karakol te reizen, waar u ongeveer 5,5 uur over doet. Deze vertrekken met name in de morgen. De grote bus met vaste uren doet er veel langer over en stopt overal. Verder kunt u met de taxi door het land reizen.
Veiligheid/Criminaliteit
Elk land heeft eigen wetten, regels en gebruiken. U kunt in sommige landen ernstig in de problemen komen als u de lokale wetten, regels en gebruiken niet volgt. Als bezoeker van Kirgizië bent u, net als de inwoners zelf, daaraan onderworpen en dient u zich hier aan te houden. Kirgizië is een veilig land om doorheen te reizen. Na zonsondergang komt er vaker criminaliteit voor en wij raden u dan ook aan rond uw accommodatie te blijven. Actuele informatie over de veiligheid in Kirgizië kunt u vinden op de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Cultureel erfgoed en UNESCO
- Zijderoute: het netwerk van Chang’an – Tienshan
- Sulaiman Too Heilige Berg
- Westerlijke Tienshan gebergte
Nationale feestdagen
Kirgizië heeft de volgende nationale feest- en herdenkingsdagen: Nieuwjaarsdag (1 januari); Russisch-orthodox kerstmis (7 januari); Internationale vrouwendag (8 maart); Nowruz/Perzisch Nieuwjaar (19, 20 of 21 maart), Dag van de Arbeid (1 mei); Dag van de Grondwet (5 mei); Dag van de Overwinning (9 mei) wordt het einde van de tweede wereldoorlog gevierd; Dag van het leger in Kirgizië (29 mei); Onafhankelijkheidsdag (31 augustus).
Daarnaast zijn er de islamitische feesten zoals het Suikerfeest na afloop van de ramadan en het Offerfeest. Tijdens de vastenmaand blijft het openbaar leven functioneren en grote delen van de bevolking doen er niet aan mee.
Belgische ere-consulaat in Bishkek
209-A Tynystanovstreet, 720040 Bishkek, tel: +996-312622161
n.aldashev@lorenz-law.com
Kirgizische ambassade in Brussel
Abdijstraat 47, 1050 Brussel, tel: 02-6401868
www.kgembassy.org
Nederlands Honorair Consulaat in Bishkek
175 ”A”, abdrahmanov Str. Office 402, 407, 720040 Bishkek, tel: +996-312 660 665
n.aldashev@lorenz-law.com
